شعر وخطبه دو راه تبلیغ عصر جاهلی بوده است. بنابراین هر قبیله‌ای و هر بزرگی، شاعر مخصوص خود را داشته است که با شعرهای او جان تازه‌ای به عقاید طایفه‌ای و استحکام آن می‌داده است.
رسول گرامی اسلام«ص» نیز از این حربه در پیشرفت اسلام به خوبی استفاده فرمودند و با تایید شعر در جمله مشهور «ان من البیان لسحرا و ان من الشعر لحکمه» آن را به خدمت پذیرفتند که تاریخ اسلام مشحون از موارد آن است. از بارزترین نمونه‌های آن می‌توان به حسان بن ثابت شاعر خاص آن حضرت اشاره کرد.
شعرای زیادی در مدح پیامبر اسلام«ص» شعر سروده‌اند که در آغاز قصیده کعب بن زهیر را می‌آورم:
زهیر بن ابی سلمی یکی از شاعران صاحب معلقات سبع است که از نوابع شعری عصر جاهلی به شمار می‌آید که یکی از بزرگان آن دوران بود و به جهت آن‌که در شعرش نکات حکمی زیادی را وارد ساخته است، به او لقب شاعر حیم نیز داده شده است. وی یکی از شعرای حولیات است که مشهور است که بر روی اشعار خود یک‌سال کار می‌کرده‌اند سپس آن‌را منتشر می‌ساختند!
فرزندش کعب بن زهیر نیز قریحه شعری و طبع روانی داشته است. به جهت اشعاری که در هجو پیامبر گرامی اسلام«ص» سروده بود، از سوی پیامبر به مهدور الدم شده بود؛ برادرش بجیر بن زهیر، به او پیام داد که نزد من بیا تا تو را خدمت پیامبر«ص» ببرم و از او تقاضای عفو و گذشت کنم، چرا که حضرتش بسیار رحیم است.
در پی این خیرخواهی برادرانه، کعب قصیده بسیار مشهور خودش، «بانت سعاد» را در 58 بیت می‌سراید که ضمن آن گفته است: «به من گزارش داده شد که رسول خدا(ص) مرا تهدید کرده است در حالی که عفو و گذشت پیامبر، مطلوب و مورد آرزوست» یا در فقره‌ای دیگر «پیامبر مشعل فروزانی است که در پرتو آن جهانیان به راه راست هدایت میشوند و او از شمشیرهای برهنه الهی است که همه جا با پیروزی کامل توأم است» و راهی مدینه می‌شود و مورد عفو پیامبر رحمت«ص» قرار می‌گیرد که داستان مفصل آن را در کتب تاریخ ادبیات، و نیز تاریخ اسلام می‌توانید مطالعه کنید.
این شعر از زیباترین اشعار و قصاید در کل تاریخ ادبیات عرب به شمار می‌رود به گونه‌ای که بسیاری ازکتب اشعار منتخب عربی، این شعر را آورده‌اند. در ادامه بخشی از شعر زهیر را به همراه شرح عربی آن، تقدیم می‌کنم:
بانت سعاد فقلبی الیوم متبول
متیم اثرها لم یفد مکبول(1)
وما سعاد غداة البین اذ رحلوا
الا اغن غضیض الطرف مکحول (2)
تجلو عوارض ذی ظلم اذا ابتسمت
کأنه منهل بالراح معلول (3)
أکرم بها خلة لو انها صدقت
ما وعدت أو لو ان النصح مقبول (4)
لکنها خُلة قد سیط من دمها
فجع وولع واخلاف وتبدیل (5)
فما تدوم على حال تکون بها
کما تلون فی اثوابها الغول
وما تمسک بالوصل الذی وعدت
الا کما یمسک الماء الغرابیل(7)
کانت مواعید عرقوب لها مثلاً(8)
وما مواعیدها الا الاباطیل
ارجو وآمل ان تدنو مودتها
وما اخال لدینا منک تنویل (9)
فلا یغرنک ما منت وما وعدت
انّ الامانی والاحلام تضلیل
امست سعاد بارض لا یبلغها
الا العتاق النجیات المراسیل (10)
یسعى الوشاة بجنبیها وقولهم
انک یا ابن ابی سلمى لمقتول (11)
وقال کل خلیل کنت آمله
لا الفینک انی عنک مشغول (12)
فقلت خلوا طریقی لا ابا لکم
فکل ما قدر الرحمن مفعول(13)
کل ابن انثى وإن طالت سلامته
یوماً على آلة حدباء محمول(14)
انبئت ان رسول الله اوعدنی
والعفو عند رسول الله مأمول(15)
مهلاً هداک الذی اعطاک نافلة الـ
قرآن فیها مواعیظ وتفصیل(16)
لا تأخذنی باقوال الوشاة ولم
اذنب ولو کثرت فی الاقاویل(17)
انی اقوم مقاماً لو یقوم به
أرى واسمع ما لو یسمع الفیل (18)
لظل یرعد الا ان یکون له
من الرسول بإذن الله تنویل(19)
مازلت اقتطع البیداء مدرعاً
جنح الظلام وثوب اللیل مسبول(20)
حتى وضعت یمینی لا انازعه
فی کف ذی نقمات قیله القیل(21)
إنّ الرسول لنور یستضاء به
مهند من سیوف الله مسلول (22)
فی عصبة من قریش قال قائلهم
ببطن مکة لما اسلموا زولوا(23)
زالوا فما زال انکاس ولا کشف
عند اللقاء ولا میل معازیل(24)
شم العرانین ابطال لبوسهم
من نسج داود فی الهیجا سرابیل(25)
بیض سوابغ قد شکت لها حلق
کانها حلق الفقعاء مجدول(26)
یمشون مشی الجمال الزهر یعصمهم
ضرب اذا عرد السود التنابیل(27)
لا یفرحون اذا نالت رماحهم
قوما ولیسوا مجازیعاً اذا نیلوا(28)
لا یوقع الطعن الا فی نحورهمما
ان لهم عن حیاض الموت تهلیل(29)
< روائع الادب العربی فی عصوره العربیة الزاهرة، محمد نبیه حجاب، ص17-20.
1-بانت: البعد والفراق، ومتبول: اسقمه الحب او الهیام، والمتیم: الذی استولى علیه الهوى، والجزاء: الثواب، ومکبول: المقید.
2-الاغن: الذی فی صوته غنة، وغضیض الطرف: فاتر اللحظ وهی من سمات الجمال.
3-تجلى: تکشف، والعواض: الاسنان، والظلم ماء الاسنان ای صفاؤها وبریقها والراح: الخمر، والنهل: الشرب الأول والعل: الشرب الثانی.
4-الخلة: الصدیق.
5-سیط: خلط، والفجع: المصیبة، والولع: الکذب.
6-الغول: حیوان خرافی.
7-الغرابیل: جمع غربال وهو ما یغربل به کالقمح.
8-المثل: النظیر عرقوب: هو عرقوب بن نصیر ویضرب لخلف الوعد.
9- تنویل: اعطاء.
10- العتاق: النوق الکریمة، والنجیات: السریعات، والمراسیل: الخفاف السهلة فی السیر.
11 - الوشاة: جمع واش وهو من یزید الکذب، ولا تأخذنی: سؤال وتضرع.
12- الفینک: ای لأکون معک لی شیء اولاً انفعک فاعمل لنفسک (ویروى الهنیک).
13- لا ابالکم تعبیر قدیم للدعاء والحث على اجابة الطلب
14- الآلة الحدباء: النعش: تآنیث الاحدب وقیل معناها الصعبة او المرتفعة.
15- اوعدنی: هددنی، واهدر دمی.
16- نافلة القرآن: عطیة القرآن ای العطیة المتطوع بها زیادة على غیرها.
17- الأقاویل: الادعاءات الکاذبة.
18- توهم الشاعر ان الفیل على ضخامته انه اشجع المخلوقات.
19- اراد القول: اننی فی موقف عصیب لو الفیل سمع ما اسمع او رأى ما أرى لظل یرعد على شجاعته.
20- البیداء: الصحراء ومدرعاً: لا بساً درعاً فی جنح الظلام، ومسبول: مسدول.
21- نقمات: جمع نقمة والمقصود الرسول (صلى الله علیه وسلم)، وقیلة القیل: قوله القول الصادق النافذ المعتد به، والمنازعة: المجاذبة.
22- المهند من سیوف الهند وهی افضل السیوف.
23- العصبة: الفتیة،وزولوا: أمر بالهجرة الى المدینة المنورة.
24- انکاس: جمع نکس وهو الضعیف، والکشف: جمع اکشف وهو الذی لا ترس معه فی الحرب فینهزم ولا یثبت فی المعرکة، والمیل: جمع أمیل وهو الذی لا یثبت على السرج، والمعازیل: جمع معزال: وهو الذی لا سلاح معه.
25- شم: جمع اشم وهو المرتفع العالی، والعرانین: جمع عرنین وهو ارنبة الأنف، وشم العرانین کنایة عن الأنفة والعزة، والسرابیل: جمع سربال وهو الدرع والمقصود أنها من نسج داوود علیه السلام الذی لان له الحدید.
26- بیض سوابغ: یعنی الدروع السابغة الصافیة، وشکت: ادخل بعض حلتها فی بعض، والفقعاء: شجر له ورق وثمر مثل حلق الدروع. مجدول: محکم الفتل.
27- الزهر: جمع ازهر وهو الابیض والتنابیل: جمع تنابل وهو القصیر، ویعصمهم: یمنعهم، وعرد: جبن وفر، والشاعر هنا یصف المهاجرین بطول القامة وبیاض البشرة والرفق فی المشی وهذا دلیل الوقار.
28- یفرحون: کثیرو الفرح، والمجازیع: جمع مجزاع وهو صیغة مبالغة.
29- التهلیل: الجبن والفرار، والمقصود هم صادقون فی الهیجاء والمعنى انهم شجعان یواجهون القتال بصدورهم
شرح شعر برگرفته از اینجا است
ضمنا برای اطلاعات بیشتر در مورد قصیده بانت سعاد به مراجع زیر مراجعه کنید:
(آقابزرگ، الذریعة؛ ابن اثیر، الکامل؛ ابن سلام جمحى، محمد، طبقات فحول الشعراء، به کوشش محمود محمدشاکر، قاهره، 1394ق/1974م؛ ابن قتیبه، عبدالله، الشعر و الشعراء، لیدن، 1902م؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، بیروت، داراحیاء التراث العربى؛ ابن هشام، عبدالملک، سیرة النبى (ص)، به کوشش محمد محیى‌الدین عبدالحمید، قاهره، 1391ق/1971م؛ ابوالفرج اصفهانى، الاغانى، به کوشش على‌محمد بجاوی، قاهره، 1993م؛ بستانى، فؤاد افرام، کعب بن زهیر، بیروت، 1984م؛ حسین، طه، «فى الادب الجاهلى»، المجموعة الکاملة، بیروت، 1986م، ج 5؛ همو، من تاریخ الادب العربى، بیروت، 1981م؛ سبکى، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، بیروت، دارالمعرفه؛ سکری، حسن، شرح دیوان کعب بن زهیر، قاهره، 1369ق/ 1950م؛ فاخوری، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربى، ترجمة عبدالمحمد آیتى، تهران، 1361ش؛ محمد، ابراهیم، قصیدة بانت سعاد لکعب بن زهیر و اثرها فى التراث العربى، بیروت، 1406ق/1986م؛ مرزبانى، محمد، معجم الشعراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1379ق/1960م)
ان شاء الله در فرصتی دیگر، به دیگر قصیده بسیار مشهور عربی در مدح نبی گرامی اسلام«ص» یعنی قصیدة البرده (قصیده برده بوصیری) اشاره خواهم کرد.
