به نام فرستنده انبیاء و رسل

فرا رسیدن میلاد پیامبر رحمت، محمد مصطفی، خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله وسلم را به فرزند ارجمندش، امام زمان و همه عزیزان تبریک و تهنیت عرض می‏کنم. به این مناسبت به نظرم اومد متنی رو که قبلا برای یک مقاله آماده کرده بودم و در سال پیامبر(ص) در یک نشریه چاپ شد، خلاصه‏وار تقدیم عزیزان کنم. ضمنا منبع اصلی پاسخ، پایگاه اطلاع رسانی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‏ها می‏باشد.

ما معمولاً برای‌ معادل عربی‌ رسول در زبان فارسی‌ لفظ پیغمبر، پیامبر و پیمبر به کار می‌‏بریم ولی‌ لفظی‌ که مترادف با نبی باشد, نداریم و به‌ناچار لفظ «پیامبر» که هم معنی‌ «رسول» در عربی است را به کار می‌‏بریم و حال آنکه قرآن کریم دو تعبیر جداگانه به کار می‌‏برد: یکی‌ رسول و دیگری‌ نبی‌.

این تفاوت قرآنی موجب شده است که میان اندیشمندان مسلمان بحث شود که آیا رسول و نبی‌ باهم تفاوت دارند یا نه؟ و اگر تفاوت ندارند پس علت استعمال دو لفظ «نبی‌» و «رسول» در قرآن و در احادیث چیست؟ این استعمال می‌‏تواند سبب جعل دو اصطلاح متفاوت از هم باشد یا نه؟

برای‌ روشن شدن بحث، نکاتی‌ را متذکر می‌‏شویم:

نخست اینکه این دو از نظر مفهوم تفاوتی‌ آن چنانی‌ ندارند زیرا واژه «نبی»‌ یا به معنای‌ «فرد دارای‌ خبر مهم» است و یا به معنای‌ «فرد دارای‌ مقام بلند»، و واژه «رسول» هم یا به معنای‌ «فرد دارای‌ پیام است» یا به معنای‌ «واسطه در انجام کار»؛ پس ازجهت مفهوم، هیچ کدام اعم یا اخص از دیگری‌ نیستند.

ثانیا از اختلاف موارد استعمال لفظ نبی‌ و رسول در قرآن خصوصا با توجه به روایات شریفه‌ای که  راجع به انبیا و رسل است، می‌‏توان فهمید که «نبی‌» از نظر مصداق، اعم از «رسول» است یعنی‌ همه فرستادگان خدا نبی‌ بوده‏اند ولی‌ رسول نبوده‏اند. همین اختلاف در کاربرد سبب شده است که علما «نبی‌» را غیر از «رسول» از نظر اصطلاح بدانند.

ثالثا در میان علما در بیان وجه تمایز میان دو اصطلاح نبی‌ و رسول تفاوت‏هایی‌ دیده می‌‏شود که در ذیل به آنها اشاره می‌‏گردد:

1ـ به نظر علامه طباطبایی‌(ره)، نبی‌ آن کسی‌ است که خواب می‌‏بیند و در خواب به او وحی‌ می‌‏شود ولی‌ رسول آن کسی است که ملک وحی‌ بر او نازل می‌‏شود و او ملک را می‌‏بیند و با او سخن می‌‏گوید.

2ـ به نظر برخی‌ مانند استاد مصباح یزدی(دام عزه)، نبی‌ به هر فرستاده و پیکی‌ گفته می‌‏شود ولی‌ رسول بر پیک مخصوص اطلاق می‌‏شود.

نظر ایشان از موارد متفاوت استعمال نبی‌ و رسول در قرآن و نیز از حدیثی‌ که فرموده است تنها 313 نفر از انبیا دارای‌ رسالت خاص بوده‏اند، چنین نظریه‌ای را اعلام کرده‌اند. (محمد تقی‌ مصباح، راهنماشناسی‌، ج 2، ص 16ـ13)

درمورد تفاوت نبی‌ با رسول مطالب دیگری نیز گفته شده است که توسط علما به چالش و نقد کشیده شده‏اند و ما به چند فقره از آن اشاره می‌کنیم:

الف ـ رسول کسی‌ است که مبعوث به شرع جدیدی‌ شده باشد و نبی‌ اعم از او است یعنی کسی‌ است که شرع سابق را تبلیغ کند.

ب ـ رسول کسی‌ است که دارای‌ کتاب باشد و نبی‌ آن کسی‌ است که کتاب نداشته باشد.

ج ـ رسول کسی‌ است که دارای‌ کتاب باشد ولی‌ فی‌‏الجمله نسخ شده باشد ولی نبی‌ کسی‌ است که چنین نباشد.

د ـ رسول کسی‌ است که به او وحی‌ می‌‏شود و مأمور به ابلاغ هم باشد ولکن نبی‌ کسی‌ است که از طرف خدا به او وحی‌شده خواه مأمور رساندن محتوای‌ وحی‌ به مردم باشد یا نباشد.

در نهایت به تفاوت «امام» با «پیامبر» نیز اشاره‌ای می‌کنم:

امام به معنای‌ رهبر و پیشوا است و به طور خاص، مقامی‌ است که خداوند به برخی‌ از بندگان صالح خود (همانند حضرت ابراهیم«ع») پس از آزمایش‏ها و امتحان‏های‌ مختلف الهی‌ عطا نموده است. امامت، مقام رهبری‌ همه جانبه مادی‌، معنوی‌، جسمی‌، روحانی‌، ظاهری‌ و باطنی‌ است.

نبی و رسول ارائه راه و طریق می‌کنند ولی امام با سیطره‌ای که بر ملکوت انسان‌ها دارد دست آنها را گرفته و با خود همراه می‌کند.

برای آگاهی بیشتر ر.ک: (1- آموزش کلام اسلامی، سعید مهر، ج 2، ص 12. / 2- امام شناسی، علامه تهرانی، جلد اول. ضمنا دوستان می‌توانند این کتاب را از فارسی‌بوک که در بخش لینکدونی وبلاگ قرار داده‌ام، به صورت مجانی دانلود کنند.)